Από την αρχαιότητα η μαστίχα της Χίου αποτελεί ένα προϊόν μοναδικό στον κόσμο και γνωστό για τις αξιοθαύμαστες ιδιότητές του. Τα τελευταία χρόνια μεγάλη μερίδα επιστημόνων από όλο τον κόσμο επιβεβαιώνουν σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό τις ευεργετικές της επιδράσεις. Αναμφίβολα η μαστίχα Χίου μαζί με τον κρόκο Κοζάνης αποτελούν, δυστυχώς, συχνά μια ανεκμετάλλευτη κληρονομιά για τον τόπο μας.

Πιο συγκεκριμένα, η μαστίχα αποτελεί το ρητινώδη χυμό που βγαίνει από τον κορμό και τα κλαδιά του μαστιχόδεντρου, ενός αειθαλούς θάμνου, του λεγόμενου και ως Σχίνου. Αιτία της έκκρισης αποτελεί το χάραγμα του σχίνου «το κέντημα» που λένε και οι ντόπιοι με ένα αιχμηρό εργαλείο, το κεντητήρι. Η μαστίχα εμφανίζεται στα χαραγμένα σημεία και ρέει κατά σταγόνες στη γη.

Η πιθανή προέλευση της λέξης είναι από το ρήμα μαστάζω που σημαίνει μασώ και αυτό από το μάσταξ-ακος που σημαίνει το στόμα. Ακόμη η λέξη μάσταξ -ακος έχει και την έννοια της μασημένης τροφής, με την οποία ταυτίζεται περισσότερο η μαστίχα. Άλλη μία εκδοχή της προέλευσης της είναι αρχαία λέξη μάστιξ που σημαίνει μαστίγιο όπου στα παλιότερα χρόνια οι άνθρωποι μαστίγωναν το δένδρο αντί να το χαράζουν.

Οι σχίνοι ευδοκιμούν και παράλληλα αποτελούν κύριο στοιχείο της βλάστησης των παραμεσόγειων χωρών, μόνο όμως στο νησί της Χίου, χαρίζουν τα πολύτιμα δάκρυα της μαστίχας. Αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί, ότι ενώ σχίνοι υπάρχουν σε όλο το νησί, η παραγωγή της μαστίχας γίνεται μόνο στο νότιο τμήμα της Χίου, στα ονομαζόμενα από τους ντόπιους Μαστιχοχώρια ή Μαστιχόχωρα. Οι σχίνοι, γενικά, είναι φυτά αυτοφυή που συναντούνται στα Κανάρια νησιά και σε αρκετές περιοχές της Μεσογείου.

Η «μοναδικότητα» του νότιου τμήματος της Χίου οφείλεται πιθανόν από τη μακρόχρονη παράδοση, σε κάποια εδαφολογικά και κλιματολογικά στοιχεία καθώς και στα υποθαλάσσια ηφαίστεια της περιοχής, τα οποία ευνοούν την καλλιέργεια του μαστιχόδεντρου ειδικά στο συγκεκριμένο τμήμα.

Σήμερα διασώζονται συνολικά 24 Μαστιχόχωρα, ορισμένα από τα οποία σε πολύ καλή κατάσταση, με σημαντικότερο και μεγαλύτερο το Πυργί, τα Μεστά, οι Ολύμποι, η Καλαμωτή, τα Αρμόλια, η Καλλιμασιά, τα Νένητα και η Βέσσα. Οι εδαφικές απαιτήσεις του μαστιχόδεντρου είναι ελάχιστες. Ευδοκιμεί σε άγονα, πετρώδη και φτωχά εδάφη, ενώ το έδαφος του νησιού της Χίου έχει πολλά ασβεστολιθικά πετρώματα που ευνοούν παράλληλα την ανάπτυξη του σχίνου.

Το κλίμα της Χίου είναι μεσογειακού τύπου, εύκρατο, με συνήθεις βόρειους και βορειοδυτικούς ανέμους και θερμοκρασία που δεν ξεπερνά τους 40 βαθμούς Κελσίου το καλοκαίρι και τους 2 με 3 βαθμούς Κελσίου το χειμώνα. Ο σχίνος είναι ευπαθής στην παγωνιά ενώ σε υψηλή θερμοκρασία μπορεί επίσης να επηρεάσει αρνητικά τη διαδικασία έκκρισης της μαστίχας.

Σύμφωνα με τη παράδοση, το 250 μ.Χ., οι Ρωμαίοι στη προσπάθεια τους να αναγκάσουν τον Άγιο Ισίδωρο να αλλαξοπιστήσει, τον βασάνισαν και πέταξαν το σώμα του κάτω από ένα σχίνο, κάπου στη νότια Χίο. Ο σχίνος λυπήθηκε πολύ για το βασανιστήριο του αγίου και “δάκρυσε”. Τα “δάκρυά” του αυτά ευωδίασαν και δημιουργήθηκε η μαστίχα. Στην πραγματικότητα το φαινόμενο της έκκρισης της ρητίνης είναι μάλλον πιο περίπλοκο.

Η παραγωγή της μαστίχας γίνεται την καλοκαιρινή περίοδο το διάστημα Ιούνιο με Σεπτέμβριο και οι εργασίες χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες: α) εργασίες πριν από το μάζεμα, β) μάζεμα, γ) πρώτη κατεργασία από τους μαστιχοπαραγωγούς δ) εμπορική κατεργασία στο εργοστάσιο της Ένωσης.

Οι ιδιότητες της μαστίχας

Ενώ το μαστιχόδεντρο καλλιεργείται από την αρχαιότητα στη Χίο, μόλις το 1957 δημιουργήθηκε το πρώτο εργοστάσιο τσίκλας στην περιοχή. Από το 1957 μέχρι σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει ραγδαία και οι συνθήκες στην παραγωγή προϊόντων με μαστίχα σαφώς έχουν βελτιωθεί αρκετά, τόσο στον τομέα της φαρμακευτικής και της καλλυντικής αγοράς, όσο και στον τομέα της διατροφικής μας αλυσίδας.

Ιστορικά

Τον 1ο αιώνα μ.Χ. η μαστίχα ήταν φάρμακο για τη φλεγμονή του στομάχου, σύμφωνα με ιστορικές πηγές.
«Η μαστίχα είναι φάρμακο που θεραπεύει τους πόνους του στομάχου και της ουροδόχου κύστης» λέει ο Μάρκελλος Εμπειρικός (4ος αι. μ.Χ.).
«Η μαστίχα ανεβάζει τις συνθήκες του αίματος, θεραπεύει το χρόνιο βήχα, χρησιμοποιείται σε συνταγές για τα δαγκώματα φιδιών, την ψώρα και τη… φαλάκρα, χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση της φλόγωσης του στομάχου και των εντέρων» λέει ο Γαληνός (2ος αι. μ.Χ.).
«Η μαστίχα έχει θεραπευτικές ιδιότητες για το στομάχι, τα έντερα και το συκώτι» λέει ο Παύλος ο Αιγινήτης (7ος αι. μ.Χ.).

Οι πολλαπλές χρήσεις της μαστίχας σήμερα

Ιατροφαρμακευτική

• Σε νοσοκομεία της Αγγλίας διαπιστώθηκε πως η μαστίχα έχει θεραπευτική επίδραση στους ασθενείς με πεπτικό έλκος.
• Σε πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού γίνονται μελέτες για την ευεργετική δράση της μαστίχας στο ζαχαρώδη διαβήτη, τη χοληστερίνη και στα τριγλυκερίδια.
• Η μαστίχα χρησιμοποιείται σε αλοιφές για εγκαύματα, κρυοπαγήματα, δερματικές παθήσεις και στην παρασκευή εμπλάστρων.
• Αντιοξειδωτική δράση Βοηθώντας στη προστασία της LDL (κακή χοληστερόλη), μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιοπαθειών αλλά και ορισμένων μορφών καρκίνου.
• Παράλληλα οι πολυφαινόλες ευεργετικές για την υγεία, οι κυριότερες από τις οποίες συνοψίζονται ως εξής:
• Μειώνουν τα επίπεδα σακχάρου και χοληστερόλης στο αίμα
• Προστασία επιθηλιακών κυττάρων του αναπνευστικού συστήματος
• Αυξάνουν τα επίπεδα της HDL (καλή χοληστερόλη) και μειώνουν τα επίπεδα της LDL(κακή χοληστερόλη)
• Αντικαρκινική δράση (στο παχύ έντερο, απόπτωση καρκινικών κυττάρων)
• Αντιμικροβιακή και αντιβακτηριακή δράση
• Αντιαλλεργικές ιδιότητες

Χειρουργική

• Η μαστίχα Χίου χρησιμοποιείται για την παρασκευή χειρουργικών ραμμάτων, που απορροφώνται από τον οργανισμό.

Οδοντιατρική

• Η μαστίχα συμβάλλει στην καλή υγεία των δοντιών, των ούλων και στην αντισηψία του στόματος.
• Χρησιμοποιείται ως συστατικό για το σφράγισμα των δοντιών.
• Η ευγενόλη που βρίσκεται στο μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται ως αντισηπτικό.

Αρωματοποιία

• Ως συστατικό των αρωμάτων αλλά και ως σταθεροποιητής αρώματος.

Αισθητική

• Το μαστιχέλαιο, λόγω της ιδιότητάς του να καθαρίζει το δέρμα και να του δίνει λάμψη, χρησιμοποιείται στην παρασκευή πολλών καλλυντικών.

Ζαχαροπλαστική

• Ως γλυκό του κουταλιού σερβίρεται μέσα σε νερό (υποβρύχιο). Χρησιμοποιείται επίσης σε λουκούμια, καραμέλες, στο γλασάρισμα των γλυκισμάτων κ.α.

Ποτοποιία

Όσο αφορά στην ποτοποιία η μαστίχα χρησιμοποιείται ευρύτατα για την παρασκευή λικέρ και ούζου. Το ποτό Μαστίχα πίνεται ως απεριτίφ. Πολύ γνωστό είναι το λικέρ «ΜΑΣΤΙΧΑ ΧΙΟΥ» καθώς και το «ΟΥΖΟ ΜΑΣΤΙΧΑΣ». Με την προσθήκη Μαστίχας το ποτό αποκτά το άρωμα της και επιπλέον περιορίζεται η βλαπτική επίδραση της αλκοόλης στο στομάχι. Στον Αραβικό κόσμο και ιδιαίτερα στο Ιράκ, προστίθεται στην παρασκευή του τοπικού ποτού Αράκ. Επιπλέον οι Αραβικοί Λαοί αρωματίζουν το πόσιμο νερό με μαστίχα, καίγοντας την ενώ από τον καπνό της αρωματίζουν την κανάτα και τη γεμίζουν νερό. Το ποτό «Μαστίχα» πίνεται ως απεριτίφ. Παράγεται και λικέρ μαστίχας, ενώ η μαστίχα περιέχεται και σε άλλα ποτά.

Επίσης

• Η μαστίχα και τα παράγωγά της χρησιμοποιούνται ως σταθεροποιητές χρωμάτων κυρίως στα χρώματα ζωγραφικής.

Τέλος η εμπορική δραστηριότητά της είναι κυρίως εξαγωγική, αφού το 60% της ετήσιας παραγωγής της μαστίχας Χίου προωθείται στις αγορές του εξωτερικού – Ευρώπη, M. Ανατολή, Αμερική, Αφρική, Αυστραλία, Ασία ενώ η συνολική ποσότητα εξαγόμενης μαστίχας το 2004 ανήλθε σε 73 τόνους. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα σημαντικότερα προϊόντα (μαστίχα, μαστιχέλαιο, τσίκλα Elma) της Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου (Ε.Μ.Χ.) είναι προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ).

Στηρίζουμε τα Ελληνικά προϊόντα και βοηθούμε στη διατήρηση της παραγωγής της μαστίχας που γίνεται μοναδικά στη Χίο.

Ευαγγελία Ζευκιλή

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος

Ιδρυτής Light Life

[title size=”2″]Contact Me[/title]